Συντακτικές Επισημάνσεις (Γραμ/κές, Ετυμ/κές, Ορθ/κές) Συντακτικές επισημάνσεις Αφορώ Λόγιο ρήμα. Προέρχεται από το αφορώ της αρχαίας ελληνικής (< από + ορώ), που σημαίνει βλέπω από μακριά, κοιτάζω προσεκτικά, αποβλέπω, προσβλέπω. Σήμερα, εύχρηστο μόνο σε ενεστώτα και παρατατικό και συνήθως στο γ΄ πρόσωπο. Διακρίνουμε δυο συντάξεις - χρήσεις: α) αφορά σε κάποιον ή σε κάτι : λογιότερη και πιο επίσημη - προσεγμένη χρήση, που διασώζει και διατηρεί τη σύνταξη που είχε το ρήμα στην αρχική του σημασία (= αποβλέπω, αποσκοπώ σε …) και στην κυρίαρχη σημερινή σημασία «αναφέρομαι σε, έχω σχέση/ συνδέομαι με κάποιον ή κάτι»: Τα προβλήματα αυτά αφορούν στην ίδια την επιβίωση του Ελληνισμού. β) αφορά κάποιον ή κάτι : Η υπόθεση αφορά τη δικαιοσύνη. Mελέτησα προσεκτικά ό,τι αφορά τη νομική πλευρά του ζητήματος. Eξετάστηκαν όλα τα θέματα που αφορούν την εθνική άμυνα. Συχνά με προσωπική αντωνυμία «αφορά εμένα / εσένα / αυτόν ή με / σε / τον αφορά» (: Δε με αφορούν οι πολιτικές του πεποιθήσεις. Δε σε αφορούν οι επιπτώσεις του προβλήματος. Ό,τι πω σας αφορά όλους. Eνδιαφέρεται μόνο για ό,τι την αφορά άμεσα), κυρίως με τη σημασία «ενδιαφέρει, ανήκει – εντάσσεται στη σφαίρα του ενδιαφέροντος κάποιου» ή «είναι δικός μου (δικός σου …) λογαριασμός». Ο τελικός σύνδεσμος «όπως» Ο αρχαιοπρεπής τελικός σύνδεσμος «όπως» και η χρήση του. Αρκετά παλαιότερα (όταν η καθαρεύουσα ήταν ακόμη η «επίσημη» γλώσσα μας) διαβάζαμε στην αρχή δημόσιων επιγραφών, αιτήσεων, διοικητικών εγγράφων κ.τ.ο.: Παρακαλείσθε όπως…. Σ’ αυτά και σε άλλα παρόμοια - και βέβαια στην καθαρεύουσα - ήταν ορθή η χρήση του τελικού/ βουλητικού συνδέσμου «όπως», ο οποίος κατάγεται από την αρχαία. Σήμερα όμως (ακριβέστερα: εδώ και πολλά χρόνια) ο σύνδεσμος αυτός έχει αντικατασταθεί από το σύνδεσμο «να». Επομένως, η χρήση του «όπως» είναι πλέον περιττή και απαρχαιωμένη και, βέβαια, η συνύπαρξή του με το «να» (σε φράσεις του τύπου: παρακαλείσθε όπως τα βιβλιάρια νοσηλείας να τα προσκομίζετε για έλεγχο) κωμική… Η πρόθεση «μεταξύ» Ακούμε συχνά: Σήμερα το πρωί έγινε σύσκεψη μεταξύ του πρωθυπουργού και του αρμόδιου υπουργού… ή: συνομιλίες μεταξύ Αθηνών και Άγκυρας… ή: διενέξεις μεταξύ Σέρβων και Μουσουλμάνων… Σ’ αυτές τις περιπτώσεις η χρήση της πρόθεσης μεταξύ (+ γεν.) είναι πλεοναστική. Θα αρκούσε: σύσκεψη του πρωθυπουργού και του αρμόδιου υπουργού (= συσκέπτεται ο πρωθυπουργός και ο αρμόδιος υπουργός), συνομιλίες Αθηνών και Άγκυρας, διενέξεις Σέρβων και Μουσουλμάνων. Η πρόθεση μεταξύ τονίζει, ασφαλώς, την έννοια της αλληλοπάθειας, ωστόσο η λιτή χρήση της γενικής (υποκειμενικής) δεν οδηγεί σε ασάφειες και παρανοήσεις. Καταχρηστική χρήση του επιρρήματος «κάπου» Καταχρηστική, χωρίς σαφή έννοια και - συχνά - κωμική είναι η χρήση του τοπικού επιρρήματος «κάπου» σε φράσεις, όπως οι παρακάτω: • αγαπητοί ακροατές, κάπου εδώ (αντί: σ’ αυτό το σημείο – ή κάτι παρόμοιο) τελείωσε η εκπομπή μας για σήμερα. • κάπου εδώ (αντί: σ’ αυτό) έχεις κάνει λάθος. • κάπου (αντί: από κάποια άποψη/ σε κάποιο βαθμό) ευθύνεται και η πολιτεία. • δεν το ‘χει πάρει απόφαση· κάπου το σκέφτεται ακόμα (θυμίζει το «είμαι ολίγον έγκυος» της διστακτικής να το ομολογήσει κόρης του ανεκδότου). • κάπου (= σε κάποιο βαθμό;) αρχίζει να με ενοχλεί (το πράγμα…). • κάπου (= κατά κάποιο τρόπο) με έχει απογοητεύσει. Το επίρρημα θα πρέπει να χρησιμοποιείται είτε με τοπική (= σε κάποιο μέρος, σε κάποιο σημείο) είτε με ποσοτική (= περίπου, κατά προσέγγιση, πάνω-κάτω) σημασία. Η σύνταξη του «ως» Ακούμε – και λέμε – συχνά: Το πρώτο μέλημα του… ως υπουργός Παιδείας ήταν… ή: η καθιέρωση του εκλογικού συστήματος της απλής αναλογικής ως πάγιο αίτημα… Πού βρίσκεται το λάθος; Ας θυμηθούμε τον κανόνα: τα ονόματα που βρίσκονται ύστερα από το «ως» ακολουθούν την πτώση των ουσιαστικών ή αντωνυμιών που προσδιορίζουν. Επομένως, η σωστή χρήση στις παραπάνω φράσεις είναι: το πρώτο μέλημα του… ως υπουργού Παιδείας ήταν…, η καθιέρωση του εκλογικού συστήματος της απλής αναλογικής ως πάγιου αιτήματος… Η μετοχή του παθητικού αορίστου Η (άχρηστη) μετοχή του παθητικού αορίστου και οι χρήσεις της. Ακούσαμε πρόσφατα: οι κάτοικοι των πληγέντων από τη θεομηνία περιοχών Δε φτάνει που «επλήγησαν» από τη θεομηνία οι «εν λόγω» περιοχές, «επλήγησαν» και γλωσσικά… Εξήγηση: ο παθητικός αόριστος επλήγην του ρήματος πλήττομαι της αρχαίας ελληνικής σχημάτιζε μετοχή ο πληγείς, η πληγείσα, το πληγέν (γεν. του πληγέντος, της πληγείσης, του πληγέντος). Σχηματισμός γεν. πληθυντικού: των πληγέντων (αρσ. και ουδ.) και των πληγεισών (θηλ.). Επομένως, το ορθό θα ήταν (αν μιλούσαμε βέβαια στην καθαρεύουσα): των πληγεισών περιοχών (αφού η περιοχή είναι - και παραμένει - γένους θηλυκού). Η μετοχή του παθητικού αορίστου αποτελεί απολίθωμα στη δημοτική και χρησιμοποιείται περίπου στερεότυπα (π.χ. μπορούμε, αν θέλουμε, να πούμε: οι πληγέντες από τους σεισμούς, οι πληγείσες περιοχές, οι διασωθέντες, οι εκτελεσθέντες…) – οπωσδήποτε όμως δε χρησιμοποιείται η γενική του πληθυντικού του θηλυκού γένους και δε χρειάζεται να χρησιμοποιηθεί, αφού στη θέση της μπορούμε να βάλουμε μια ισοδύναμη αναφορική πρόταση και να μιλήσουμε, έτσι, για τις περιοχές που χτυπήθηκαν από τη θεομηνία – και μάλιστα χωρίς το πλήγμα να είναι λιγότερο ή περισσότερο οδυνηρό γι’ αυτές… Ο αντιθετικός σύνδεσμος παρά Με τον αντιθετικό σύνδεσμο παρά συνδέεται πρόταση ή έννοια καταφατική με προηγούμενη πρόταση ή έννοια αρνητική/αποφατική: Τόσο το λογικό του θόλωσε, που δεν έφυγε, παρά άρχισε να γυρίζει ένα γύρο στον ίδιο τόπο. Εξανάσανε το μάτι μου στον καθρέφτη, ο οποίος δεν έδειχνε παρά τη γυναίκα μοναχή. Η αντίθεση που εισάγεται με το παρά – συνήθως όταν στην πρόταση υπάρχει η αντωνυμία άλλος – είναι πολλές φορές περιοριστική: Εσείς δεν έχετε άλλη δουλειά, παρά να ψωμοζητάτε (παρά = παρά μόνο). Δεν κάναμε τίποτε, παρά βλέπαμε το νερό (παρά = παρά μόνο βλέπαμε…). Απουσία δευτέρου όρου σύγκρισης Έπειτα από επίθετο ή επίρρημα συγκριτικού βαθμού συχνά απουσιάζει ο δεύτερος όρος της σύγκρισης στην ονομαζόμενη σύγκριση αντιθέσεως, όταν το συγκριτικό ισοδυναμεί με το θετικό βαθμό του ή με το θετικό και το επίρρημα λίγο ή κάπως μπροστά του και η σύγκριση γίνεται κατά περίπτωση με την τωρινή ή προηγούμενη κατάσταση, με αυτό που συμβαίνει συνήθως, με εκείνο που πρέπει κ.τ.ο.: Το μεγαλύτερο ψάρι τρώει το μικρότερο (= το μεγάλο ψάρι τρώει το μικρό). Τι νεότερα; (= τι νέα;). Να είσαι προσεκτικότερος (= προσεκτικός και όχι απρόσεκτος, όπως τώρα). Ο άρρωστος σήμερα είναι καλύτερα (= σχετικά/κάπως καλά, καλύτερα από χθες). Αναφορικές προτάσεις που εισάγονται με την αναφορική αντωνυμία όσος Συχνά προκαλείται σύγχυση σχετικά με την πτώση στην οποία πρέπει να τεθεί η αναφορική αντωνυμία όσος, με την οποία εισάγεται μια δευτερεύουσα αναφορική πρόταση. π.χ. μιλάω με όλους όσοι ήταν εκεί ή … με όλους όσους ήταν εκεί, στο όνομα όλων όσους αδίκησα ή … όλων όσων αδίκησα. Σε ποια πτώση πρέπει να μπει η αναφορική αντωνυμία; Σύμφωνα με τον κανόνα, η αναφορική αντωνυμία συμφωνεί με τον όρο αναφοράς (δηλ. με τη λέξη της πρότασης εξάρτησης στην οποία αναφέρεται και την οποία προσδιορίζει) υποχρεωτικά στο γένος και τον αριθμό, όχι όμως και στην πτώση. Η πτώση που θα τεθεί η αναφορική αντωνυμία εξαρτάται κανονικά από τη συντακτική της θέση μέσα στη δευτερεύουσα αναφορική πρόταση – δηλ. αν λειτουργεί ως υποκείμενο μπαίνει σε ονομαστική, αν λειτουργεί ως αντικείμενο σε αιτιατική κ.τ.ο. Ωστόσο - όπως στην αρχαία έτσι και στη νέα ελληνική - η πτώση της αναφορικής αντωνυμίας συχνά επηρεάζεται από την πτώση του όρου αναφοράς και, επομένως, μπορεί να μπει σε αιτιατική (αντί, π.χ., ονομαστικής), αν εκείνος βρίσκεται σε αιτιατική, σε γενική, αν ο όρος αναφοράς είναι σε γενική κ.ο.κ. Σύμφωνα με τα παραπάνω, είναι συντακτικά ορθές και αποδεκτές και οι δυο παραπάνω διαφιλονικούμενες συντάξεις. Η χρήση του επιρρήματος έτσι Το νεοελληνικό έτσι προέρχεται από το επίρρημα της αρχαίας ουτωσί (= έτσι δα). Κατά κανόνα χρησιμοποιείται με την αρχική-επιρρηματική του σημασία (= έτσι, μ’ αυτό τον τρόπο). Σπανιότερα χρησιμοποιείται μαζί με το να ως εισαγωγικό μόριο ευχής και διαλεκτικά ως χρονικός ή υποθετικός σύνδεσμος: Έχω πιει πέντ’ έξ ως τώρα· έτσι να ‘χω (= είθε, ας, μακάρι να ‘χω) την ευχή σου, παππά. Έτσι (= όταν, μόλις) εχάραξε η αυγή, επήρε ο ξένος το σακκί κι έφυγε. Θα σε σκοτώσει, έτσι (= αν, εφόσον) το μάθει. Πλεοναστική χρήση του οριστικού άρθρου Το ουδέτερο οριστικό άρθρο το (και σπάνια στον πληθυντικό: τα) χρησιμοποιείται μερικές φορές πλεοναστικά μπροστά από μια πλάγια ερωτηματική ή αναφορική πρόταση – συνήθως όταν αυτή προτάσσεται στο λόγο: Το τι τράβηξα από τότε, ένας Θεός το ξέρει... Το τι είδα, δεν μπορώ να σας το πω. Του ιστόρησε ένα-ένα τα όσα έπαθε. Η πλεοναστική αυτή χρήση είναι συχνότερη στον προφορικό και λαϊκό λόγο και συνδέεται με τη δύναμη του άρθρου να ουσιαστικοποιεί τη λέξη (ή τη φράση-πρόταση) που συνοδεύει και τη συντακτική θέση/χρήση της δευτερεύουσας πρότασης της οποίας προτάσσεται (συνήθως ως αντικειμένου). Η χρήση αυτή του άρθρου – και μάλιστα μπροστά όχι μόνο από πλάγιες αλλά και από ευθείες ερωτήσεις και από άλλες δευτερεύουσες προτάσεις – είναι συχνή στα παλαιότερα δημοτικά τραγούδια: Το πώς ν’αλλάξω τον ηχό; Τα τι τραβώ για λόγου σου, ένας Θεός τα ξέρει. (πηγή: www.asprilexi.gr, Ευχαριστούμε)
Συντακτικές επισημάνσεις
Αφορώ Λόγιο ρήμα. Προέρχεται από το αφορώ της αρχαίας ελληνικής (< από + ορώ), που σημαίνει βλέπω από μακριά, κοιτάζω προσεκτικά, αποβλέπω, προσβλέπω. Σήμερα, εύχρηστο μόνο σε ενεστώτα και παρατατικό και συνήθως στο γ΄ πρόσωπο. Διακρίνουμε δυο συντάξεις - χρήσεις: α) αφορά σε κάποιον ή σε κάτι : λογιότερη και πιο επίσημη - προσεγμένη χρήση, που διασώζει και διατηρεί τη σύνταξη που είχε το ρήμα στην αρχική του σημασία (= αποβλέπω, αποσκοπώ σε …) και στην κυρίαρχη σημερινή σημασία «αναφέρομαι σε, έχω σχέση/ συνδέομαι με κάποιον ή κάτι»: Τα προβλήματα αυτά αφορούν στην ίδια την επιβίωση του Ελληνισμού. β) αφορά κάποιον ή κάτι : Η υπόθεση αφορά τη δικαιοσύνη. Mελέτησα προσεκτικά ό,τι αφορά τη νομική πλευρά του ζητήματος. Eξετάστηκαν όλα τα θέματα που αφορούν την εθνική άμυνα. Συχνά με προσωπική αντωνυμία «αφορά εμένα / εσένα / αυτόν ή με / σε / τον αφορά» (: Δε με αφορούν οι πολιτικές του πεποιθήσεις. Δε σε αφορούν οι επιπτώσεις του προβλήματος. Ό,τι πω σας αφορά όλους. Eνδιαφέρεται μόνο για ό,τι την αφορά άμεσα), κυρίως με τη σημασία «ενδιαφέρει, ανήκει – εντάσσεται στη σφαίρα του ενδιαφέροντος κάποιου» ή «είναι δικός μου (δικός σου …) λογαριασμός». Ο τελικός σύνδεσμος «όπως» Ο αρχαιοπρεπής τελικός σύνδεσμος «όπως» και η χρήση του. Αρκετά παλαιότερα (όταν η καθαρεύουσα ήταν ακόμη η «επίσημη» γλώσσα μας) διαβάζαμε στην αρχή δημόσιων επιγραφών, αιτήσεων, διοικητικών εγγράφων κ.τ.ο.: Παρακαλείσθε όπως…. Σ’ αυτά και σε άλλα παρόμοια - και βέβαια στην καθαρεύουσα - ήταν ορθή η χρήση του τελικού/ βουλητικού συνδέσμου «όπως», ο οποίος κατάγεται από την αρχαία. Σήμερα όμως (ακριβέστερα: εδώ και πολλά χρόνια) ο σύνδεσμος αυτός έχει αντικατασταθεί από το σύνδεσμο «να». Επομένως, η χρήση του «όπως» είναι πλέον περιττή και απαρχαιωμένη και, βέβαια, η συνύπαρξή του με το «να» (σε φράσεις του τύπου: παρακαλείσθε όπως τα βιβλιάρια νοσηλείας να τα προσκομίζετε για έλεγχο) κωμική… Η πρόθεση «μεταξύ» Ακούμε συχνά: Σήμερα το πρωί έγινε σύσκεψη μεταξύ του πρωθυπουργού και του αρμόδιου υπουργού… ή: συνομιλίες μεταξύ Αθηνών και Άγκυρας… ή: διενέξεις μεταξύ Σέρβων και Μουσουλμάνων… Σ’ αυτές τις περιπτώσεις η χρήση της πρόθεσης μεταξύ (+ γεν.) είναι πλεοναστική. Θα αρκούσε: σύσκεψη του πρωθυπουργού και του αρμόδιου υπουργού (= συσκέπτεται ο πρωθυπουργός και ο αρμόδιος υπουργός), συνομιλίες Αθηνών και Άγκυρας, διενέξεις Σέρβων και Μουσουλμάνων. Η πρόθεση μεταξύ τονίζει, ασφαλώς, την έννοια της αλληλοπάθειας, ωστόσο η λιτή χρήση της γενικής (υποκειμενικής) δεν οδηγεί σε ασάφειες και παρανοήσεις. Καταχρηστική χρήση του επιρρήματος «κάπου» Καταχρηστική, χωρίς σαφή έννοια και - συχνά - κωμική είναι η χρήση του τοπικού επιρρήματος «κάπου» σε φράσεις, όπως οι παρακάτω: • αγαπητοί ακροατές, κάπου εδώ (αντί: σ’ αυτό το σημείο – ή κάτι παρόμοιο) τελείωσε η εκπομπή μας για σήμερα. • κάπου εδώ (αντί: σ’ αυτό) έχεις κάνει λάθος. • κάπου (αντί: από κάποια άποψη/ σε κάποιο βαθμό) ευθύνεται και η πολιτεία. • δεν το ‘χει πάρει απόφαση· κάπου το σκέφτεται ακόμα (θυμίζει το «είμαι ολίγον έγκυος» της διστακτικής να το ομολογήσει κόρης του ανεκδότου). • κάπου (= σε κάποιο βαθμό;) αρχίζει να με ενοχλεί (το πράγμα…). • κάπου (= κατά κάποιο τρόπο) με έχει απογοητεύσει. Το επίρρημα θα πρέπει να χρησιμοποιείται είτε με τοπική (= σε κάποιο μέρος, σε κάποιο σημείο) είτε με ποσοτική (= περίπου, κατά προσέγγιση, πάνω-κάτω) σημασία. Η σύνταξη του «ως» Ακούμε – και λέμε – συχνά: Το πρώτο μέλημα του… ως υπουργός Παιδείας ήταν… ή: η καθιέρωση του εκλογικού συστήματος της απλής αναλογικής ως πάγιο αίτημα… Πού βρίσκεται το λάθος; Ας θυμηθούμε τον κανόνα: τα ονόματα που βρίσκονται ύστερα από το «ως» ακολουθούν την πτώση των ουσιαστικών ή αντωνυμιών που προσδιορίζουν. Επομένως, η σωστή χρήση στις παραπάνω φράσεις είναι: το πρώτο μέλημα του… ως υπουργού Παιδείας ήταν…, η καθιέρωση του εκλογικού συστήματος της απλής αναλογικής ως πάγιου αιτήματος… Η μετοχή του παθητικού αορίστου Η (άχρηστη) μετοχή του παθητικού αορίστου και οι χρήσεις της. Ακούσαμε πρόσφατα: οι κάτοικοι των πληγέντων από τη θεομηνία περιοχών Δε φτάνει που «επλήγησαν» από τη θεομηνία οι «εν λόγω» περιοχές, «επλήγησαν» και γλωσσικά… Εξήγηση: ο παθητικός αόριστος επλήγην του ρήματος πλήττομαι της αρχαίας ελληνικής σχημάτιζε μετοχή ο πληγείς, η πληγείσα, το πληγέν (γεν. του πληγέντος, της πληγείσης, του πληγέντος). Σχηματισμός γεν. πληθυντικού: των πληγέντων (αρσ. και ουδ.) και των πληγεισών (θηλ.). Επομένως, το ορθό θα ήταν (αν μιλούσαμε βέβαια στην καθαρεύουσα): των πληγεισών περιοχών (αφού η περιοχή είναι - και παραμένει - γένους θηλυκού). Η μετοχή του παθητικού αορίστου αποτελεί απολίθωμα στη δημοτική και χρησιμοποιείται περίπου στερεότυπα (π.χ. μπορούμε, αν θέλουμε, να πούμε: οι πληγέντες από τους σεισμούς, οι πληγείσες περιοχές, οι διασωθέντες, οι εκτελεσθέντες…) – οπωσδήποτε όμως δε χρησιμοποιείται η γενική του πληθυντικού του θηλυκού γένους και δε χρειάζεται να χρησιμοποιηθεί, αφού στη θέση της μπορούμε να βάλουμε μια ισοδύναμη αναφορική πρόταση και να μιλήσουμε, έτσι, για τις περιοχές που χτυπήθηκαν από τη θεομηνία – και μάλιστα χωρίς το πλήγμα να είναι λιγότερο ή περισσότερο οδυνηρό γι’ αυτές… Ο αντιθετικός σύνδεσμος παρά Με τον αντιθετικό σύνδεσμο παρά συνδέεται πρόταση ή έννοια καταφατική με προηγούμενη πρόταση ή έννοια αρνητική/αποφατική: Τόσο το λογικό του θόλωσε, που δεν έφυγε, παρά άρχισε να γυρίζει ένα γύρο στον ίδιο τόπο. Εξανάσανε το μάτι μου στον καθρέφτη, ο οποίος δεν έδειχνε παρά τη γυναίκα μοναχή. Η αντίθεση που εισάγεται με το παρά – συνήθως όταν στην πρόταση υπάρχει η αντωνυμία άλλος – είναι πολλές φορές περιοριστική: Εσείς δεν έχετε άλλη δουλειά, παρά να ψωμοζητάτε (παρά = παρά μόνο). Δεν κάναμε τίποτε, παρά βλέπαμε το νερό (παρά = παρά μόνο βλέπαμε…). Απουσία δευτέρου όρου σύγκρισης Έπειτα από επίθετο ή επίρρημα συγκριτικού βαθμού συχνά απουσιάζει ο δεύτερος όρος της σύγκρισης στην ονομαζόμενη σύγκριση αντιθέσεως, όταν το συγκριτικό ισοδυναμεί με το θετικό βαθμό του ή με το θετικό και το επίρρημα λίγο ή κάπως μπροστά του και η σύγκριση γίνεται κατά περίπτωση με την τωρινή ή προηγούμενη κατάσταση, με αυτό που συμβαίνει συνήθως, με εκείνο που πρέπει κ.τ.ο.: Το μεγαλύτερο ψάρι τρώει το μικρότερο (= το μεγάλο ψάρι τρώει το μικρό). Τι νεότερα; (= τι νέα;). Να είσαι προσεκτικότερος (= προσεκτικός και όχι απρόσεκτος, όπως τώρα). Ο άρρωστος σήμερα είναι καλύτερα (= σχετικά/κάπως καλά, καλύτερα από χθες). Αναφορικές προτάσεις που εισάγονται με την αναφορική αντωνυμία όσος Συχνά προκαλείται σύγχυση σχετικά με την πτώση στην οποία πρέπει να τεθεί η αναφορική αντωνυμία όσος, με την οποία εισάγεται μια δευτερεύουσα αναφορική πρόταση. π.χ. μιλάω με όλους όσοι ήταν εκεί ή … με όλους όσους ήταν εκεί, στο όνομα όλων όσους αδίκησα ή … όλων όσων αδίκησα. Σε ποια πτώση πρέπει να μπει η αναφορική αντωνυμία; Σύμφωνα με τον κανόνα, η αναφορική αντωνυμία συμφωνεί με τον όρο αναφοράς (δηλ. με τη λέξη της πρότασης εξάρτησης στην οποία αναφέρεται και την οποία προσδιορίζει) υποχρεωτικά στο γένος και τον αριθμό, όχι όμως και στην πτώση. Η πτώση που θα τεθεί η αναφορική αντωνυμία εξαρτάται κανονικά από τη συντακτική της θέση μέσα στη δευτερεύουσα αναφορική πρόταση – δηλ. αν λειτουργεί ως υποκείμενο μπαίνει σε ονομαστική, αν λειτουργεί ως αντικείμενο σε αιτιατική κ.τ.ο. Ωστόσο - όπως στην αρχαία έτσι και στη νέα ελληνική - η πτώση της αναφορικής αντωνυμίας συχνά επηρεάζεται από την πτώση του όρου αναφοράς και, επομένως, μπορεί να μπει σε αιτιατική (αντί, π.χ., ονομαστικής), αν εκείνος βρίσκεται σε αιτιατική, σε γενική, αν ο όρος αναφοράς είναι σε γενική κ.ο.κ. Σύμφωνα με τα παραπάνω, είναι συντακτικά ορθές και αποδεκτές και οι δυο παραπάνω διαφιλονικούμενες συντάξεις. Η χρήση του επιρρήματος έτσι Το νεοελληνικό έτσι προέρχεται από το επίρρημα της αρχαίας ουτωσί (= έτσι δα). Κατά κανόνα χρησιμοποιείται με την αρχική-επιρρηματική του σημασία (= έτσι, μ’ αυτό τον τρόπο). Σπανιότερα χρησιμοποιείται μαζί με το να ως εισαγωγικό μόριο ευχής και διαλεκτικά ως χρονικός ή υποθετικός σύνδεσμος: Έχω πιει πέντ’ έξ ως τώρα· έτσι να ‘χω (= είθε, ας, μακάρι να ‘χω) την ευχή σου, παππά. Έτσι (= όταν, μόλις) εχάραξε η αυγή, επήρε ο ξένος το σακκί κι έφυγε. Θα σε σκοτώσει, έτσι (= αν, εφόσον) το μάθει.
Πλεοναστική χρήση του οριστικού άρθρου Το ουδέτερο οριστικό άρθρο το (και σπάνια στον πληθυντικό: τα) χρησιμοποιείται μερικές φορές πλεοναστικά μπροστά από μια πλάγια ερωτηματική ή αναφορική πρόταση – συνήθως όταν αυτή προτάσσεται στο λόγο: Το τι τράβηξα από τότε, ένας Θεός το ξέρει... Το τι είδα, δεν μπορώ να σας το πω. Του ιστόρησε ένα-ένα τα όσα έπαθε. Η πλεοναστική αυτή χρήση είναι συχνότερη στον προφορικό και λαϊκό λόγο και συνδέεται με τη δύναμη του άρθρου να ουσιαστικοποιεί τη λέξη (ή τη φράση-πρόταση) που συνοδεύει και τη συντακτική θέση/χρήση της δευτερεύουσας πρότασης της οποίας προτάσσεται (συνήθως ως αντικειμένου). Η χρήση αυτή του άρθρου – και μάλιστα μπροστά όχι μόνο από πλάγιες αλλά και από ευθείες ερωτήσεις και από άλλες δευτερεύουσες προτάσεις – είναι συχνή στα παλαιότερα δημοτικά τραγούδια: Το πώς ν’αλλάξω τον ηχό; Τα τι τραβώ για λόγου σου, ένας Θεός τα ξέρει.