Η επαγγελματική ανάπτυξη των εκπαιδευτικών

Η επαγγελματική ανάπτυξη των εκπαιδευτικών (Ράπτης, 2004)
 
Ράπτης Γεώργιος, καθηγητής Φυσικής Αγωγής,
6ο Δημοτικό Σχολείο Έδεσσας

e-mail: geogeoed@otenet.gr

 

Σύμφωνα με έρευνα της National Education Commission on Time and Learning (NECTL) που πραγματοποιήθηκε το 1994 (Abdal-Hagg, 2000), η αναμόρφωση του εκπαιδευτικού συστήματος απαιτεί καινούργιες ικανότητες από τους εκπαιδευτικούς οι οποίοι θα πρέπει να έχουν νέες προτεραιότητες και σύγχρονους προσανατολισμούς, λ.χ. να καλυτερεύσουν τις γνώσεις τους για τα μαθήματα που διδάσκουν καθώς και τις παιδαγωγικές τους ικανότητες, να κατανοούν τους πολιτισμικούς και ψυχολογικούς παράγοντες που επηρεάζουν τη μάθηση και τέλος να αναλαμβάνουν υπευθυνότητες σε σχέση με το αναλυτικό πρόγραμμα, την αξιολόγηση και τη διοίκηση.
Σχετικά με την ανέλιξη (βλ. διαφάνεια 1.: Χαρακτηριστικά της αποτελεσματικής επαγγελματικής ανάπτυξης, Abdal-Hagg Ism., 2000) και την εσωτερική κινητικότητα των εκπαιδευτικών, ο Ανδρέου (2004) αναφέρει πως για τη στελέχωση διοικητικών ή υποστηρικτικών θεσμών είναι απαραίτητο οι εκπαιδευτικοί που ενδιαφέρονται να καταλάβουν συγκεκριμένες θέσεις (Διευθυντή εκπαίδευσης ή γραφείου, Προϊσταμένου Φυσικής Αγωγής, Υπεύθυνου Περιβαλλοντικής Αγωγής, Αγωγής Υγείας, Καλλιτεχνικών Αγώνων και Πολιτιστικών Θεμάτων, Υπεύθυνου Κέντρου Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης, Ενισχυτικής διδασκαλίας, Ολυμπιακής Παιδείας, Μαζικού Αθλητισμού, κλπ) να έχουν  μια σειρά από τυπικά και ουσιαστικά προσόντα. Σαν τέτοια προβάλλονται τα χρόνια υπηρεσίας, μεταπτυχιακός τίτλος, συγγραφικό έργο, γνώση ξένων γλωσσών, δεύτερο πτυχίο, συμμετοχή σε προγράμματα ή καινοτόμες δράσεις κ.α. Σε πρόσφατη μικρής κλίμακας έρευνα που διενεργήσαμε στη Δ/νση Α΄θμιας Εκπ/σης Νομού Πέλλας, παρατηρήσαμε ότι τα στελέχη της εκπαίδευσης στερούνται συγκεκριμένων ουσιαστικών προσόντων (πίνακας 1) ενώ αντίθετα έχουν τα απαραίτητα τυπικά προσόντα (μεγάλη προϋπηρεσία, πίνακας 2). Φαίνεται λοιπόν, ότι κυριότερο προσόν ανέλιξης του εκπαιδευτικού θεωρείται η αρχαιότητα στην υπηρεσία. Οι θέσεις μάλιστα που κατέχουν προσφέρουν μισθολογικές διαφοροποιήσεις δηλ. επιμίσθιο (πίνακας 3) το οποίο δυστυχώς σε πολλές περιπτώσεις είναι καθοριστικό κίνητρο παραμονής σε αυτές τις θέσεις. Στις μισθολογικές διαφοροποιήσεις θα πρέπει να προσθέσουμε επιπλέον χρηματικές απολαβές από συμμετοχές σε επιτροπές, συμβούλια, έξοδα για εκτός έδρας μετακινήσεις κ.α. Επιπλέον, ο Ανδρέου (2004) αναφέρει ότι «η επί θητεία άσκηση των καθηκόντων επιτρέπει με την τυχόν επάνοδο του εκπαιδευτικού στη σχολική τάξη να αξιοποιηθεί η γνώση και εμπειρία που έχει αποκτηθεί». Κάτι τέτοιο στην πράξη δε γίνεται σχεδόν ποτέ, καθώς στελέχη τα οποία για διαφόρους λόγους χάνουν τη θέση τους, προφασίζονται λόγους υγείας, ψυχολογικούς λόγους, ακόμη και λόγους πολιτικής δίωξης για να μην επανέλθουν στη θέση τους και να κάνουν χρήση αναρρωτικής πολύμηνης άδειας. Επίσης ο Ανδρέου (ο.π.) υποστηρίζει ότι το πλήθος των θεσμών στην εκπαίδευση επιτρέπει στους εκπαιδευτικούς να αποκτήσουν εμπειρίες και να διεκδικήσουν ανώτερες θέσεις εξασφαλίζοντας γνώση και εμπειρία στο σχολικό περιβάλλον. Έναν από τους κινδύνους που θα μπορούσαμε να διαγνώσουμε αφορά τον κίνδυνο, ένας κακός διευθυντής σχολείου να γίνει στη συνέχεια κακός υπεύθυνος υποστηρικτικού θεσμού ή κακός προϊστάμενος.
Τέλος, ένας σχετικά νέος θεσμός, το Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο (Ε.Α.Π.), συντελεί στην επαγγελματική ανάπτυξη και εξέλιξη των εκπαιδευτικών. Προσφέρει σπουδές σε επίπεδο μεταπτυχιακού στη Διοίκηση Εκπαιδευτικών Μονάδων το οποίο ήδη παρακολουθούν πολλοί συνάδελφοι εκπαιδευτικοί των σχολείων του νομού Πέλλας, στοχεύοντας στην απόκτηση γνώσεων, ανάπτυξη και διεύρυνση των ήδη υπαρχόντων.
Βέβαια, η μεγαλύτερη πρόκληση για να υπάρχει μια επιτυχημένη επαγγελματική ανάπτυξη είναι η έλλειψη χρόνου, κενό το οποίο προσδοκούμε να καλυφθεί με τους θεσμούς του Ελληνικού Ανοικτού Πανεπιστημίου όπως αναφέρθηκε πριν και της Ανοικτής και εξ αποστάσεως εκπαίδευσης (ΑεξΑΕ) όπως περιγράφεται παρακάτω.
 
Ανοικτή και εξ αποστάσεως εκπαίδευση
 
Η Ανοικτή και εξ αποστάσεως εκπαίδευση, νέος σχετικά θεσμός στην ελληνική πραγματικότητα, φιλοδοξεί να βελτιώσει τα ποιοτικά της δεδομένα. Δεν δημιουργεί μόνο ένα νέο εκπαιδευτικό περιβάλλον, αλλά βελτιώνει, αναβαθμίζει τη συμβατική εκπαίδευση (Θεμελής, 2002) και εξελίσσει τον φιλόδοξο εκπαιδευτικό.
Για να αντιμετωπίσει τη απόσταση που χωρίζει την πράξη της διδασκαλίας από τη διαδικασία της μάθησης, η σύνδεση ανάμεσα στον εκπαιδευτικό, το υλικό και τη μαθησιακή διαδικασία,  πρέπει να αποκατασταθεί τεχνητά. Σύμφωνα με τον Keegan (2001), η επανασύνδεση της διδακτικής πράξης μπορεί να πραγματοποιηθεί με το σχεδιασμό διδακτικού υλικού που συμπεριλαμβάνει όσο το δυνατό περισσότερα χαρακτηριστικά διαπροσωπικής επικοινωνίας και με επικοινωνία δι' αλληλογραφίας / τηλεφωνική /μέσω υπολογιστών /τηλεδιασκέψεων.
Η επιμόρφωση των εκπαιδευτικών με τη μέθοδο «εξ αποστάσεως» αποτελεί εξαιρετική επιλογή για επιμόρφωση και ανέλιξη των στελεχών της εκπαίδευσης και ειδικότερα των νέων εκπαιδευτικών οι οποίοι διδάσκουν σε σχολεία της ελληνικής περιφέρειας (Ανδρέου, 1999). Ιδιαίτερα για τον εκπαιδευτικό, που αποτελεί τον καθοριστικό παράγοντα σε κάθε προσπάθεια ποιοτικής βελτίωσης του εκπαιδευτικού συστήματος, τέτοιοι μηχανισμοί που θα του παρέχουν συνεχή στήριξη στο έργο τους με ευέλικτο, αποτελεσματικό και αξιόπιστο τρόπο, είναι απολύτως απαραίτητοι.

Αξιόλογες προσπάθειες στο τομέα της επιμόρφωσης των εκπαιδευτικών με στόχο την ανάπτυξή τους έχουν πραγματοποιηθεί από διάφορους φορείς. Ανάμεσα τους αξίζει να αναφερθεί αυτή του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου, που προσφέρει ενδοσχολική και εξ αποστάσεως επιμόρφωση, σε τρεις βασικούς άξονες: την αυτοεκπαίδευση, τη συνεργατική μάθηση και την εικονική τάξη (www.pi-schools.gr), προσπάθειες αξιόλογων εκπαιδευτικών οι οποίοι δημιούργησαν προσωπικές ιστοσελίδες και τελευταία, στο χώρο της Φυσικής Αγωγής, η Ελληνική Ακαδημία Φυσικής Αγωγής (Ε.Α.Φ.Α.,  www. hape.gr), η Ομοσπονδία Καθηγητών Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης (Ο.Κ.Π.Ε., www.okpe.gr) και η Ηλεκτρονική Κοινότητα Μάθησης Καθηγητών Φυσικής Αγωγής (www.peteacher.gr).
 
Παράγοντες που επηρεάζουν την ανέλιξη των εκπαιδευτικών
 
Η επαγγελματική ανάπτυξη των εκπαιδευτικών επηρεάζεται και από άλλους παράγοντες όπως το είδος και ο χαρακτήρας της εκπαίδευσης και επιμόρφωσης. Στην πατρίδα μας παραγνωρίζεται ότι οι ενήλικοι βρίσκονται σε μια εξελισσόμενη διεργασία ανάπτυξης, μεταφέρουν ένα σύνολο εμπειριών και αξιών, έχουν δεδομένες προθέσεις, προσδοκούν να μάθουν, έχουν ανταγωνιστικά ενδιαφέροντα και έχουν διαμορφώσει προσωπικά μοντέλα μάθησης (Rogers, 1998). Είναι ενήλικοι και θα πρέπει η περαιτέρω μόρφωσή τους να στηρίζεται στις παραπάνω βασικές αρχές της μάθησης για τους ενήλικες. Στον Ελληνικό εκπαιδευτικό χώρο σπάνια αυτό αναγνωρίζεται και τηρείται. Ευτυχώς, στο Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο (Ε.Α.Π.) αρκετοί καθηγητές-σύμβουλοι αποτελούν την εξαίρεση αλλά και παράδειγμα προς μίμηση. Αναγνωρίζουν ότι οι ενήλικες για να μάθουν θα πρέπει οι ανάγκες, τα ενδιαφέροντά και οι μαθησιακές δυνατότητές τους να είναι στο επίκεντρο της μαθησιακής διεργασίας. Να συμμετέχουν ενεργητικά μέσα από κριτικό τρόπο σκέψης (Jarvis, 1995), να οδηγούν το μαθησιακό κλίμα σε σύνθετες διερευνήσεις και για να μάθουν αποτελεσματικά θα πρέπει να επικοινωνούν και να αλληλεπιδρούν διδασκόμενοι και διδάσκοντες. Αυτό χαρακτηρίζεται σαν ένα κατάλληλο κλίμα μάθησης το οποίο λείπει παντελώς (Κόκκος, 1998). Η βιωματική προσέγγιση λείπει και αυτή παντελώς. Αν συνυπήρχε με τη χρήση κατάλληλων εποπτικών μέσων και οργάνων (Η/Υ, επιδιασκόπια, προβολείς, video, κ.α.), θα συντελούσε στην ποιοτική αναβάθμιση της γνώσης που προσφέρεται και συντελεί στην εξέλιξη μεγάλου αριθμού εκπαιδευτικών. Πολλά σεμινάρια αρχίζουν και τελειώνουν χωρίς να λαμβάνουν υπόψη ότι η λειτουργία της επικοινωνίας είναι πολύ βασική για να καταφέρουν οι εκπαιδευτικοί να αναπτύξουν σχέσεις και να επικοινωνήσουν μεταξύ τους. Επιπλέον, όταν χρησιμοποιούνται τεχνικές όπως αυτές των ομάδων εργασίας ή του καταιγισμού των ιδεών (Αθανασούλα – Ρέππα, 1999), ενισχύουν τη δημιουργία ανοιχτού κλίματος επικοινωνίας και αποφυγής συγκρούσεων. 
 
Συμπεράσματα – Συζήτηση
 
Το ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα, ένα σύστημα συγκεντρωτικό με ιεραρχική και γραφειοκρατική οργάνωση (Χατζηπαναγιώτου, 2003, Λιακοπούλου και συν., 2003, Πρίντζας, 2003), αφήνει λίγα περιθώρια στους εκπαιδευτικούς να αναπτυχθούν επαγγελματικά και να αναλάβουν καθοριστικό ρόλο στην προσπάθεια να μετασχηματιστεί το σχολείο σε βασικό κύτταρο του εκπαιδευτικού συστήματος. Για τη Χατζηπαναγιώτου (2003) το μυστικό που θα επιτρέψει το μετασχηματισμό του ελληνικού σχολείου σε αυτοδιοικούμενο η «αυτοδιαχειριζόμενο» (Παπαναούμ, 2003) δεν είναι άλλο από την προσφορά ‘αέναης’ εκπαίδευσης στον εκπαιδευτικό στοχεύοντας στην προσωπική και επαγγελματική του ανάπτυξη. ‘Αέναης’ εκπαίδευσης με συνεχόμενη επιμόρφωση των εκπαιδευτικών και παρότρυνσή τους  να συμμετέχουν σε δράσεις που στοχεύουν στη βελτίωση της ποιότητας και αποτελεσματικότητας του σχολείου τους, προγραμματίζοντας τη δράση τους για να ικανοποιήσουν τις ανάγκες των μαθητών τους (Πετρίδου, 2003).

Καλά καταρτισμένοι, έμπειροι και επιμορφωμένοι εκπαιδευτικοί (www.alpha.edu.gr), αποτελούν στοιχεία ενός σχολείου που θα μπορούσε να αποτελέσει πόλο έλξης για μαθητές κάθε ηλικίας, για γονείς αλλά και την υπερκείμενη κοινωνία και πέρα από το ωράριο διδασκαλίας με στόχο να δημιουργηθούν «ανοικτά» και «χωρίς σύνορα» (Καρδάρα, 2004) σχολεία. Ένα υψηλό επίπεδο βασικής επαγγελματικής κατάρτισης που όχι μόνο διατηρείται αλλά και βελτιώνεται, αποτελεί κύριο ζητούμενο της εκπαίδευσης (Μιχαηλίδης, 1999). Οι εκπαιδευτικοί οφείλουν θα γίνουν πιο ζωντανοί, να συνεργαστούν με γονείς, επιστήμονες, συνδικαλιστές, εκπροσώπους της τοπικής κοινωνίας κ.α. οι οποίοι θα συνδράμουν στη σχολική κοινότητα με τις γνώσεις τους και το κύρος τους.
 
Τότε μόνο οι εκπαιδευτικοί θα ανελιχθούν και θα διδάσκουν για τη ζωή με την ίδια τους τη ζωή.

 
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
 
 
Ελληνική
 
Αθανασούλα – Ρέππα, Α., (1999), «Η επικοινωνία  στον εκπαιδευτικό οργανισμό», στο Διοίκηση ανθρώπινου δυναμικού, Ε.Α.Π., Πάτρα.
 
Ανδρέου, Απ. σε συνεργασία Μαντζούφας, Π., (1999), Θέματα οργάνωσης και διοίκησης της εκπαίδευσης και της σχολικής μονάδας, Νέα Σύνορα, Αθήνα.
 
Ανδρέου, Απ. (2004), Επιμόρφωση των εκπαιδευτικών – Διαπιστώσεις και Τάσεις, Εισήγηση για τους φοιτητές της θεματικής ενότητας Διοίκηση Εκπαιδευτικών Μονάδων, αποστολή με e-mail από την Πετρίδου Ευ., 17-02-2004.
 
Καρδάρα, Α. (2004), «Το κρυφό σχολείο»,  άρθρο στην εφημερίδα Προοπτική, 24-01-2004
 
Keegan, D. (2001), Οι βασικές αρχές της Ανοικτής και Εξ Αποστάσεως Εκπαίδευσης, Αθήνα, Μεταίχμιο.
 
Κόκκος, Α.& Λιοναράκης, Α., (1998), «Αρχές μάθησης ενηλίκων», Ανοικτή και Εξ’αποστάσεως Εκπαίδευση – Σχέσεις διδασκόντων, διδασκομένων, Ε.Α.Π., Πάτρα
 
Λιακοπούλου, Μ., Φούκας, Β., Παπαστεφάνου, Χρ., και Πολίτης, Δ. (2003), «Προγραμματισμός του εκπαιδευτικού έργου και σχολική πραγματικότητα: η περίπτωση ενός δημοτικού σχολείου», στο Η διεύθυνση της σχολικής μονάδας: τάσεις και πρακτικές, Εκδ. Οίκος Α/φών Κυριακίδη, Θεσ/νίκη.
 
Παπαναούμ, Ζ. (2003), «Εισαγωγή στη Θεματική», στο Η διεύθυνση της σχολικής μονάδας: τάσεις και πρακτικές, Εκδ. Οίκος Α/φών Κυριακίδη, Θεσ/νίκη.
 
Πετρίδου, Ε. (2003), «Ο προγραμματισμός της δράσης της εκπαιδευτικής μονάδας ως βασικό στοιχείο της Διοίκησης της Ποιότητας στην εκπαίδευση», στο Η διεύθυνση της σχολικής μονάδας: τάσεις και πρακτικές, Εκδ. Οίκος Α/φών Κυριακίδη, Θεσ/νίκη.
 
Πρίντζας, Γ. (2003), «Ο ρόλος του διευθυντή στο σύγχρονο ελληνικό σχολείο», στο Η διεύθυνση της σχολικής μονάδας: τάσεις και πρακτικές, Εκδ. Οίκος Α/φών Κυριακίδη, Θεσ/νίκη.
 
Rogers, A., (1998), H εκπαίδευση ενηλίκων, Εκδόσεις Μεταίχμιο, Αθήνα.
 
Χατζηπαναγιώτου, Π. (2003), Η διοίκηση του σχολείου και η συμμετοχή των εκπαιδευτικών στη διαδικασία λήψης αποφάσεων, Εκδ. Οίκος Α/φών Κυριακίδη, Θεσ/νίκη.
 
 
 
Ξενόγλωσση
 
Jarvis P., (1995), Adult and Continuing Education: Theory and Practice, London: Routledge
 
Ηλεκτρονική
 
Abdal-Hagg Ism., (2000), «Making Time for Teacher Professional Development»   στο http//www.ericfacility.net/ericdigests/ed400259.html, λήψη: 01-11-2004.
 
Θεμελής Σ., (2002), «Η συμβολή της Ανοικτής και εξ' αποστάσεως εκπαίδευσης στην παροχή ίσων ευκαιριών στην εκπαίδευση και στην καταπολέμηση του κοινωνικού αποκλεισμού», από το www.eap.gr/news/EXAGGELIA_SYNEDRIOU/ synedrio/ html/sect2/100.htm,  λήψη: 05/11/2004.
 
www.alpha.edu.gr/general/100226913714141.shtml, λήψη: 12-10-2004
 
www.peteacher.gr,  λήψη: 05-10-2004
 
www.pi-schools.gr,  λήψη: 15-10-2004
 
 
 
 Γράφημα 1. Τυπικά και ουσιαστικά προσόντα στελεχών της Δ/νσης Α΄θμιας εκπαίδευσης Ν. Πέλλας (Ράπτης, 2004).   

Γράφημα 2. Έτη υπηρεσίας στην εκπαίδευση στελεχών της Δ/νσης Α΄θμιας εκπαίδευσης Ν. Πέλλας (Ράπτης, 2004).   

Προηγούμενη σελίδα Εκτύπωση σελίδας Επόμενη σελιδα